Kürdistan Mir’i Bedirxan’ýn Sürgün Yýllarý!
14 Nisan 2013 16:08 / 1168 kez okundu!
1869’da geriye 42 evlat býrakan ve öte yakaya göçen bir Kürt Mir ailesinin Kürtlük entelijansiyasý ve güncel entelektüel siyaseti üzerinden baktýðýmýzda o aile kimliðini yürütecek soyadýnda bir þahsiyeti yok.
Ahmet Kardam’ýn sýký bir araþtýrmayla kaleme aldýðý “Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan, Direniþ ve Ýsyan Yýllarý” kitabý 2011 yýlýnda Ankara’nýn yayýnevi Dipnot yayýnlarý arasýnda çýkmýþtý. Çok kýymetli bir araþtýrma kitabý ve yakýn tarih yazýmý olduðunu belirtmiþ ve yazmýþtým.
“Bugünün Kürt ‘Baþkaldýrýsýnýn’ köklerinin Kürdî manada 1800’lü yýllarýn ilk yarýsýndaki Bedirxanî isyanýnda aranmasý gerektiðine bir kez daha tarihin doðrulamasý ile tanýk oldum. Cizîra Botan’dan, yani binxet’ten baþlayýp Van’a Serxet’e varýncaya kadar kaftan kafa hükmeden, bütün derdi ‘Kürdistanî Birlik’ olan bir Mîr’in etrafý ile birlikte serencamýný okudum. Kürtler üzerine ‘egemenlik kurmuþ rejimlere’ özgü olan ve bugün de telaffuz edilen ‘Kürt Sorunu’nun temellerinin ne zaman atýldýðýna bir kez daha tanýk oldum. ‘Kürdistan’da beylik düzeninin tasfiyesinin ortaya serdiði iktidar boþluðunun yarattýðý ‘kaos’un ve ‘yýkým’ýn ‘Kürt Sorunu’ ile birlikte ‘Ermeni Sorunu’nuna da ortam hazýrladýðýna yine bir kez daha derli toplu ikna oldum. Kürt Mîrlik Düzeni içinde beylerin himayeleri altýnda ‘dirlik, düzen ve barýþ’ içinde yaþayan Ermenilerin nasýl ‘hedef’ haline getirildiðine de tabi…”
Yukarýdaki satýrlarla devam eden yazým; “Ýyi ki Bedirxanî ailesinden olduðunu öðrenip bu ‘asil’ ruhu yeniden dercetmiþ Kardam. Heyecanla ‘Direniþ ve Ýsyan Yýllarýn’dan sonraki ‘Sürgün Yýllarý’ kitabýný bekleyeceðiz artýk Kardam’ýn…” demiþtim.
Beklenen çalýþmanýn ikinci kitabý; “Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan, Sürgün Yýllarý”* ismiyle yine Dipnot yayýnlarýndan çýktý. Kaldýðým yerden sürdürdüm okumamý.
Mîr Bedirxan’ýn Temmuz 1869’daki yenilgisiyle baþlayan ve Þam’da 1869 Haziran ayýnda ölümüyle birlikte sonlanan tutsaklýk ve sürgün yýllarý olarak anlatýlan 22 yýlýnýn 300 sayfalýk hikâyesi kitap.
Cizre’yi haritalardan ya da haberlerden bilenler için Cizre önceleri Mardin’e, þimdilerde Þýrnak iline baðlý hepi topu bir ilçedir. Ama gerçek hiç de öyle deðildir. Cizre aslýnda koca bir þehir, hatta þehirden öte bir beylik merkezidir. Bu sebeple Ahmet Kardam’ýn kitabýna Cizre-Bohtan Beyliði ifadesini isim olarak koymasý bu vurgunun hak teslimiyetidir. Cizre’yi bilenler bilir ki; Cizre’de Mîr Bedirxana’a ev sahipliði ve komuta merkezliði yapmýþ olan Birca Belek çok muhkem ve stratejik bir konumdadýr. Yazmýþtým, ilk kez yýllar evvel 2000 yýlýnda Hawara Dîjle’yi yazmaya baþladýðýnda arkadaþým Mehmed Uzun’la gitmiþ ve görmüþtük Mîr’in kasrýný, konaðýný ve komuta merkezi ile makam odasýný. Tabi içerik, anlam ve sahiplik deðiþtirerek askeri garnizon haline dönüþtürülmüþ haliyle.
Kitabý okurken Mîr Bedirxan’ýn 250 dolayýndaki aile efradý ve yardýmcýlarý ile birlikte Girit adasýndaki Kandiye kalesine adeta bir mahpus gibi daraltýlmýþ bir alanda her bir davranýþý kontrol altýndaki sürgünlüðün acýsýný hissettim.
Bir kaledeki (Cizre-Birca Belek) hükümran beylikten, bir baþka ve uzak kaledeki (Girit-Kandiye) sürgün ve tutsak ama yine bey olarak yaþamaya mecbur kýlýnan hayatýn onurla duruþunu yeniden okudum Ahmet Kardam’ýn kitabýnda. 22 yýllýk sürgünlüðünde 21 oðul ve 21 kýz olmak üzere 42 çocuk! Hem de oðullarýndan 16’sý, kýzlarýndan 11’inin sürgünlükte doðduðu bir sürgün hayatý. Sürgünlüðün bütün koþullarýnýn acýmazsýca uygulandýðý bir sürgünlük! Girit ahalisinden olanlarla sürgünlerin evlilik yapmalarýný zorlarcasýna teþvik eden asimilasyoncu bir dayatma. Yazarýn tabiriyle adeta “Yüksek güvenlikli bir açýk hava mahpusluðu: Kandiye!”. “Firar edemeyecekleri þekilde sýký muhafaza edilecekler ve Kürdistan’la yazýþýp haberleþmeleri engellenecek.”
Diyarbakýrlý Cemilpaþalarla Cizîra Botanlý Bedirxanilerin ayný aile kökünden “Ezîzan”lardan olduðunu biliyorum. Bu sebeple olsa gerek Kürt gazeteciliðinin önemli þahsiyeti Celadet Bedirxan, kimi yazýlarýnda Herakol Ezîzan mahlasýný kullanmýþtýr. Cemilpaþalardan kimi þahsiyetlerle görüþtüðümde de (Ferda ve rahmetli Felat Cemiloðlu) bu baðý doðrulamýþ. Beþyüz yýl evvel sonradan Bedirhani olan ayný Ezîzan ailesi olduklarýný kendilerinin sonradan ayrýlarak Cemilpaþa ailesi olduklarýný dile getirmiþlerdi.
Aslýnda kitaplarla tarih içinde uzun yolculuklar yapmanýn insana öðrettiði çok kýymetli tanýklýklar var. Ahmet Kardam’ýn iki cilt halinde üç yýl arayla yayýnlanan “Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan” kitaplarý “Direniþ, Ýsyan ve Sürgün Yýllarý”ný okuduðumda bir kez daha fark ettim ki; aile içi küslükler, dargýnlýklar, kopuþlar egemenin baskýcý, imhacý, yok edici ve direniþleri kýrmayý görev addedici tavrýný asla deðiþtirmiyor.
Ezîzanlardan Cemilpaþalar da 75 yýl sonra ayný serencamý 1925 Þêx Seîd Ýsyanýyla birlikte yaþýyorlar. Týpký Bedirxaniler gibi yanlarýnda çalýþanlarla birlikte artýk Milli Misak sýnýrlarý içindeki Türkiye’nin batý illerine sürülüyorlar. Cemilpaþalar da týpký Mir Bedrixan’ýn vekil tayin ettiði Molla Sadýk gibi “güvendikleri” birini mallarýna-mülklerine sahip çýksýnlar diye vekil tayin ediyorlar. Ama sürgünlükte vekilin sahiplenme ve destek olma durumu olmadýðý gibi tersine egemene peþkeþ çekerek dönüþte mal ve mülklerinin çoðunu yerinde göremiyorlar.
Ahmet Kardam çok kýt olanaklar ama ciddi entelektüel dayanýþma örnekleriyle tarihe kalacak kýymette iki ciltlik bir çalýþma yaptý ve bizlere armaðan etti. Bugün Kürtlük ve Kürdistanilik üzerinden bir okuma yapýldýðýnda, gecikmiþ Kürt Uluslaþma serüveninin izdüþümünde; Osmanlýya baþkaldýrmýþ yerine göre de muktediri hayli “ürkütmüþ” ve muktedirin, yani padiþahýn “özel ilgisine!” mazhar olmuþ bir Mir ailesinin hikâyesinden öte bir anlatýya tanýk olduðumuzun ayrýmýna varýyoruz kitapta.
Ne acýdýr ki; orta yerde yanýtsýz bir sorudur Bedirxani soyaðacý ve soyadý. 1869’da geriye 42 evlat býrakan ve öte yakaya göçen bir Kürt Mir ailesinin Kürtlük entelijansiyasý ve güncel entelektüel siyaseti üzerinden baktýðýmýzda o aile kimliðini yürütecek soyadýnda bir þahsiyeti yok.
Belki de tümüyle bir tesadüfle yaþlý aile fertlerinden birinin aziz hatýrasý sonucu ele geçmiþ bir eski defter üzerinden bulunmuþ kimliðin yeni bir kimlik yaratýsýdýr “Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan” iki ciltlik kitabýnýn Direniþ ve Ýsyan ile Sürgün yýllarýnýn okura ve tarihe bahþedilmiþ kitaplarýnýn yazarý Ahmet Kardam’a yadigâr kalan…
* A.Hicri Ýzgören. Bekledik Gelmediniz þiirinden. Zaman Ayarlý, Avesta yay. 2012
** Kardam, Ahmet. Cizre-Bohtan Beyi Bedrihan-Sürgün Yýllarý. 2013 Dipnot yayýnlarý Ank.
Þeyhmus DÝKEN
13.04.2013
Son Güncelleme Tarihi: 14 Nisan 2013 16:32
