|
vanilya
|
Remzi Kitap Gazetesi
AH BENÝM ROMANTÝK ÞÖVALYEM!
Ayþe Baþcý (aysebasci@hotmail.com)
2009 yýlýndayýz ve hâlâ çevirinin sýnýrlarýný, çeviri metinlerin göreli lezzetini, yanýlma paylarýný, çevirmenin yazýlý deðil ama zihnine kazýlý olan doðruluk yeminlerini tartýþýyoruz. Sevgili gezgin þövalyem Don Quijote’nin yaratýcýsý Cervantes ise bakýn 1605 yýlýnda, Ýtalyan þair Ludovica Ariosto’nun “Çýlgýn Orlando” adlý þiirinin çevirisinden ve çevirmen-kaptan Jerónimo de Urrea’dan nasýl söz ediyor: “Sayýn Kaptan keþke onu hiç Ýspanya’ya getirip Ýspanyolca kýlmasaydý, deðerinden çok þey kaybettirdi. Þiir kitaplarýný baþka dile çevirmeye çalýþan herkes de ayný þeyi yapacaktýr; çünkü ne kadar büyük dikkatle ve beceriyle çevrilseler de, doðduklarý dilde taþýdýklarý deðere eriþemezler.” Cervantes, bu görüþünü kitapta bir rahibin aðzýndan dile getiriyor. Ne kadar da kendinden emin konuþuyor, öyle deðil mi? Kendi adýma þiir çevirisinden çok çekindiðimi daha önceki yazýlarda da birkaç kez dile getirmiþtim. Ama býrakýn þiir gibi “özel bir alaný”, düz yazýlarda, hatta bilimsel metinlerde bile çevirmenin peþini býrakmýyor þu “kuþku” belasý.
Çevirdiðim kitaplar arasýnda pek çok çevrebilim çalýþmasý da yer alýyor. Terimlerine hâkim olduðumu sandýðým bu alandaki çevirilere bir yenisini ekliyorum bugünlerde. Ama çeviri o kadar hýnzýr bir deniz ki, ne zaman dalgalanacaðý belli olmuyor. Deneyim eþliðinde güvenli sularda yüzdüðümü zannederken, dün gece son derece sýradan bir sözcük beni epeyce uðraþtýrdý.
Sözcük “everyday”… Yani en basit haliyle “her gün” olarak bilinen ama baðlama göre farklý þekillerde de çevrilebilen bir sözcük. Ne kadar basit deðil mi? Deðil aslýnda. Parmaklarým klavyenin üzerinde hýzla ilerliyordu (malûmunuz, çevirmen her zaman bir iþi “yetiþtirmeye” çalýþýyordur). “Everyday products” þeklindeki kullaným için “gündelik ürünler” yazýverdim. Henüz cümleyi tamamlayamamýþtým ki durdum. “Gündelik” ne demekti tam olarak? “Günlük” ile “gündelik” arasýnda fark var mýydý? Neden bu sözcük bende sadece “yevmiye” ya da “temizliðe gitme” çaðrýþýmý yapýyordu?
Çeviriyi bir kenara býrakýp bu iki sözcük arasýndaki farklarý araþtýrmaya baþladým. Türk Dil Kurumu’na göre “gündelik”:
1.(isim) Gün hesabýyla veya her gün ödenen para, yevmiye
2.(isim) Günlük iþ
3.(sýfat) Her günkü, yevmi
4.(sýfat) Her gün yayýmlanan, her gün çýkan
Baþka kaynaklarda da “her gün meydana gelen, yevmiye” gibi anlamlar veriliyor.
Yine TDK’ya göre “günlük”:
1. (sýfat) O günkü, o günle ilgili
2. (sýfat) Üzerinden gün geçmiþ veya geçecek
3. (sýfat) Her gün yapýlan, her gün yayýmlanan, her gün çýkan
4. (isim) Günü gününe tutulan hatýra, günce, muhtýra
5. (isim, edebiyat) Günü gününe tutulan aný yazýsý veya bu yazýlarý içine alan eser, günce.
Bu tanýmlara bakýlýrsa “günlük süt, günlük gazete” demek mümkün. Ama “gündelik gazete” demek de yanlýþ deðil.
Yine de ne “günlük ürünler” ne de “gündelik ürünler” içime siniyordu. “Her gün kullandýðýmýz ürünler” diyerek çýktým iþin içinden. Ama hâlâ dün geceden beri aklýmda ayný sözcükler dönüp duruyor. Ýnsan bazen bildiðini sandýklarýný bile aslýnda bilmediðini fark ediyor. Ama güzelliði de burada olsa gerek.
Bütün bunlarý düþündükten sonra Cervantes’e hak vermek mi gerekiyor? Elbette ki hayýr ama deðil þiir, basit bir sözcük bile yeri geliyor insaný nasýl da uðraþtýrýyor. Anlamlarýn akýþýný, bütünlüðünü nasýl da deðiþtiriyor; dikkatsiz gözlerde nasýl da deðiþiyor. Ama neyse ki romantik þövalyemin maceralarý, âdeta bir su gibi akýp giden çevirisiyle mesleðime olan sevgimi tazeliyor…
Not: Haziran sayýsýnda sözünü ettiðim “Olaðan-içi” adlý kitabýn yazarý “George” deðil, “Georges Perec”. Düzeltir, özür dilerim.
“Olaðan-içi”, Georges Perec, çeviren: Zeynep Bengü, Everest Yayýnlarý, Ýstanbul, Nisan 2009
|
Sitemizde yayýnlanan yazýlar, yazarlarýný baðlar.
