|
hurkus
|
Meşrebinize hangisi uygun düşer?
Kitaplarla mı dostluk kurmak istersiniz, insanlarla mı?
Hangisi daha insani, daha samimi geliyor size?
Okumayla kurulan dostluk mu daha çıkarsız; konuşma, diyalog kurma yoluyla mı yoksa?
Marcel Proust, Okuma Üzerine adlı deneme kitabında, bildik dostluk kavramından oldukça uzakta tutarken kendini, insanlar arasındaki dostluğu da bir güzel dinamitliyor, “Bireyler arasındaki dostluk hava cıvadır” diyor, “ve okuma, bir dostluk biçimidir.”
Ünlü yazar, okumayı gerçek dostluğun kaidesi olarak, hatta bizatihi kendisi olarak sunarken, neredeyse bu insani konuyla ilgili tüm zamanların kültürlerini
-hatta ideolojilerini- geçersiz kılıyor. Okumayla kurulan dostluk için: “...Dostluğun samimi bir biçimidir ve bir ölüye, olmayan birine yönelik olması ona çıkarsız, neredeyse dokunaklı bir hava verir. Dahası o, öteki bütün dostluk biçmilerini çirkinleştiren her şeyden bağımsız bir dostluktur” diyor.
Marcel Proust, satıraralarında, insanın diyalog kurmasından çok daha önemli bir başka kurmanın; yani okuma kurmanın, neredeyse daha insani olduğunu, öze yönelik yolculukta algılara daha açık durduğunu ve derin manalar içerdiğini ima ediyor.
Peki okuyan insan olmak, yani bir okuma kurmak, sadece kitap okumakla sağlanabilecek zahmetsiz bir yolculuk mudur?
Okumak denen şeyin kuvveden fiile çıkmasıyla; insanın artık fiilen okumasıyla, yani bir durgunluk halinden entelektüel bir eyleme geçmesiyle, onun bir okuyan insan mertebesine yükselmesi mümkün müdür?
Okumanın farklı okumaları içermesi, insanın tanımına ve dünyevi duruşuna farklı manalar yüklemesi; özellikle edebiyatın okunarak nasıl tüketileceği ya da nasıl yeniden üretileceğiyle ilgili tartışmalara ve farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olur hep.
Konuşmak ise doğal olarak hayatımızdaki başrolünü her zaman koruyan -bir söylem düzeyinde bile olsa- entelektüel eylem gücü tartışılabilir bir pratiklik, bir konjonktürel gündelik dil olarak, insanın yaratıcılığının ve edebi insan olabilmesinin önünde bir tehdit gibi durur.
Marcel Proust, zaman içinde pek çok yazarı ve düşünürü meşgul etmiş olan bu derin konuyu Okuma Üzerine adlı deneme kitabında şöyle ele alıyor: “...Okuma, insanların en bilgesiyle bile olsa, bir konuşmaya indirgenemez; bir kitapla bir dost arasındaki asıl farklılık, bilgeliklerinin büyüklüğündeki farklılık değil, onlarla iletişim kurma biçimidir; okuma, konuşmanın tersine, yalnızlığımızı sürdürürken, yani yalnızken sahip olunan ve konuşunca çabucak dağılan entelektüel güçten yararlanmaya devam ederek, esinlere açık olmaya ve zekanın kendi kendisi üzerindeki çalışmasını bütünüyle verimli kılmaya devam ederek, her birimizin önceden iletilmiş bir başka düşünceyi edinmesidir.”
Fransız filozofu Descartes’ın, okumayla ilgili ana düşüncesi biraz daha farklı oysa. Proust onun, “Bütün iyi kitapları okumak, bu kitapların yazarı olmuş, geçmiş yüzyılların en değerli insanlarıyla konuşmak gibidir,” söylemini pek kuru buluyor. Ünlü yazar için Descartes’ın bu sözleri, aslında okumanın özünü zedeleyen bir entelektüellikten öteye gitmiyor. Konuşmak, ona göre hiçbir manasıyla okumanın içinde var olamaz çünkü; okuma işlevinin özellikle başlangıç sınırında, bir hayatın başlangıcıyla ilgili spesifik değerler ve nitelikler bulunur zira. Ünlü yazar bunları, nedenlerini ve oluşum dönemlerini çocukluk okumalarına bağlıyor, ama hiçbir şekilde çocukluk konuşmalarına bağlamıyor.
Okuma Üzerine, eser ile okuyan buluşmasındaki bağlantıyı
ve bu bağlantıdan doğan psişik hallerin kaynaklarını irdeliyor. Bir yazıyla kurulan insani ilişki üzerine ilginç düşünceler var kitapta.
Marcel Proust’un muhteşem denemesi, insanın üzerine yöneltilmiş çok güçlü bir spot ışığı gibi. Sadece aşılanmış bildiklerimizi değil, insani olduklarını sandığımız değerlerimizi de altüst ediyor, dostluk ve okuma kavramlarını bir daha düşünmeye yöneltiyor.
7 Ocak 2008, Pazartesi
|
Sitemizde yayınlanan yazılar, yazarlarını bağlar.
