Kýmýl'dan günümüze
27 Aðustos 2012 17:59 / 2361 kez okundu!
53 yýl önce, 31 Aðustos 1959 tarihinde, Diyarbakýr'da yayýnlanan Ýleri Yurd Gazetesi'nde "KIMIL" baþlýklý bir yazý yayýmlanýr. Yazýnýn yazarý, hepinizin yakýndan tanýdýðý, 29 Eylül 1992 tarihinde Diyarbakýr'da Katledilen, Kürt Bilgesi Musa Anter'dir.
Gaziantep'te yaþanan, kendisine insaným diyen herkes tarafýndan lanetlenmesi gereken, insanlýk dýþý bir eylemle iliþkilendirilen "Kürt sorunu", yoðun biçimde gündeme geldi ve yoðun biçimde tartýþýlmaya baþlandý. Bugünlerdeki yazýþmalarýn, tartýþmalarýn hangi düzeyde ve boyutta olduðunu, nasýl seyrettiðini hep birlikte okuyoruz, biliyoruz, görüyoruz, yeniden tekrarlamaya ve hatýrlatmaya gerek yok. 1959 yýlýnda "KIMIL" yazýsý etrafýnda kopan fýrtýnayý hatýrlamak daha anlamlý diye düþünüyorum.
1959 yýlýnda "KIMIL" yazýsý yayýnlanýr yayýnlanmaz, Türkiye'nin gündemine oturur, o tarihlerde. Ýþte bu basit bir yazý ile baþlayan tartýþma ve yazýþmalar hangi boyuttaydý hatýrlamakta yarar var. Bu anlamda o günden bugüne bir yolculuk yapalým istiyorum. Kýmýl yazýsýný okumamýþ ve okumak isteyen arkadaþlar için bu yazýnýn sonuna tamamýný alýntýladým.
Yazýda en çok tepki alan, Kürt'çe bir þiirin yer almasýdýr. Kürtçe þiirde iþlenen ana konu ise þudur: Siverekli bir kýz, Kýmýl'lý sade samaný kalan bir torba buðdayý, çerçiye (Ýþportacý) götürür. Çerçi buðdayýn iþe yaramadýðýný görünce, bu buðdaya karþýlýk mal veremeyeceðini söyler. Kýzcaðýz da bu üzüntüsünü Kýmýl'lý türküsüyle dile getirir... "Apo (Amca) ne yapalým kýmýl geldi biz fakirlerin buðdayýný yedi. Sen de böyle dersen biz ne yapalým.?" der.
Ýþte özetle bu satýrlarýn Kürtçe'sinin yer aldýðý þiirin arkasýndan, ülke genelinde basýnda oluþan tepki ve hava üzerine, zamanýn DP hükümeti de gazete sorumlularý ve yazýnýn yazarý hakkýnda dava açar.
Tam da bu noktada yaþananlarýn ilginç tarafý, o dönemde bu yazýya karþý ilk tepkiyi baþlatan ve tepkilerin baþýný çeken kim biliyor musunuz?
Günümüzde, Neo Ýttihatçý, "Kemalist-Ulusalcý-Solcu" çizginin baþýný çeken Ýlhan Selçuk'un Cumhuriyet gazetesi ve Ulus gazetesi. Ne kadar ilginç deðil mi?
O dönemin Cumhuriyet gazetesinin ilk tepkileri þu satýrlarla dile getirilir:
"Doðu illerimizden birinin merkezinde çýkan bir gazetede anlaþýlmaz sebeblerle Kürtçe bir þiir neþrediliyor."
Bu þekilde 6 Eylül 1959 tarihindeki nüshasýnda, önce suçu(!) tespit eden Cumhuriyet gazetesi, sonra o ilin valisine neden anýnda müdahele etmediðini ve daha gazete çýkmadan engel olmadýðýnýn hesabýný sorararak þöyle devam eder:
"Ýnsaf edelim. Bu Doðu ili Ýstanbul deðil ki, 20-30 gazete çýksýn da insan meþgul bir gününde hepsine bakamasýn. Sonra hadi kendisi bakamadý, o il merkezinin zabýtasý yok mu, adliyesi yok mu?"
Evet, gördüðünüz gibi, 1959 yýlýnda Kürtçe þiir yazmak bile Cumhuriyet gazetesinin ve destekçilerinin sinirlerini o kadar zýplatmýþ ki, Vali'den, Zabýta'dan ve Adliye'den bile hesap soracak kadar ileriye götürmüþler iþi.
Hatta o günlerin havasýna uygun olarak oluþturulan linç havasý içinde, iþi o denli ileri boyuta götürenler olmuþ ki, 19 Eylül 1959 tarihli sayýsýnda Ulus gazetesi, bakýn oluþturulan linç havasýný nereye taþýyor:
"Suçlu: Kürtçe þiiri yayýnlayan Diyarbakýr'da Ýleri Yurd adlý gazete. Vali'ye, bu ne iþtir diye sormuþlar. 'Bilmiyorum meþgul olacaðým' demiþ. Bir soru da benden: Bu gazeteye kim kaðýt veriyor"
Görüyorsunuz deðil mi? Günümüzün ayrýmcýlýk þampiyonlarý o tarihte yaþamýþ olsaydý belki de þunun hesabý bile soracaklardý:
"Bu adamlara kim ekmek satýyor? Bu adamlara kim gýda maddesi satýyor? Kim bunlara su veriyor. vs."
Yýl 1959 Kürtçe þiir yazanlar önce "suçlu! ilan edilip" sonrasýnda ise "nasýl bunlara nasýl kaðýt verirsiniz" tarzýnda linç ortamýna maruz býrakýlýrlar. Kýmýl'ýn yayýnlandýðý günlere göz atmaya devam edelim.
O günlerin oluþturulan linç ortamýnda, eline taþý alan "vurun K..." mantýðý ile, Musa Anter'e ve gazeteye saldýrýrken, Musa Anter yazýsýnda þöyle der:
"Üzülme bacý seni Süne (Kýmýl) ve Sünme'nin ýstýrabýndan kurtaracak kardeþlerin yetiþiyor artýk..."
Gerçekten de bu kardeþlerin sesi o dönemde önce Ödemiþ'ten gelir. Ödemiþ'te yayýmlanan Cephe Ýsimli gazete her türlü baskýyý göze alarak, Diyarbakýr'a Ödemiþ'ten destek verir:
"Ýstanbul Gazeteleri Kýyamet koparýyor. Diyarbakýr'da çýkan Ýleri Yurd gazetesi Kürtçe bir þiir neþretmiþ. Bakýn Küstaha. Genelevlere kadar 'Welcome' diye Amerikanca yazýlan memleketimizde, Kürt'çe þiir Garbi'lik þerefimize dokunuyor.......Ýleri Yurd gazetesi mesullerini, vatan cephesine ihanet suçundan idam etmek caizdir."
Günümüzde de, Kýmýl'a desteðine veren Ödemiþ'lilerin sesine o kadar ihtiyaç var ki. Bu konu artýk, Ödemiþ'li kardeþlerimizin ortaya çýkýp olaya el koymasý ile çözülecek diye düþünüyorum.
Aksini düþünmek bile istemiyorum. Ya olacak. Ya olacak. Baþka çare yok.
Bu hafta 1 Eylül "Dünya Barýþ Günü"nü de kutlayacaðýz, hep birlikte. Her Dünya Barýþ Günü'nde, savaþ tamtamlarý, savaþ sloganlarý ve glu glu danslarý ile bu günü kutlama iki yüzlülüðü ve sahtekarlýðýný duymak, bana sýkýntý veriyor. Her Dünya Barýþ Günü'nde, özünde savaþ yanlýsý olanlarýn sahte barýþ taleplerini duymak, yüreðime bir hançer gibi giriyor. Gerçek barýþý, Ödemiþ'li kardeþlerimle birlikte omuz omuza kutlamak istiyorum.
Sevgi ile kalýn.
Ergün EÞSÝZOÐLU
27.08.2012
NOT: 31 Aðustos 1959 tarihinde Ýleri Yurd gazetesinde yer alan Kýmýl yazýsýný sizler için aþaðýya alýntýlýyorum. Bu konuyu detaylý öðrenmek isteyen arkadaþlar Avesta yayýnevinden çýkan Kýmýl isimli kitaptan edinerek öðrenebilirler. Kürtçe þiirde geçen Apo; amca anlamýndadýr.
***
KIMIL
Asýrlar boyunca iktidarlarýn sui zanný altýnda yaþayan Þark halký, maruz kaldýklarý her zulum ve afeti ancak müzikle ifade etme imkaný bulabilmiþlerdir.
Bu babta halen halkýmýz arasýnda binlerce arya, opera, piyes, senaryo vesair modern edebi çeþnilere mevzu olabilecek eserler vardýr. Bu makalede okuyacaðýnýz parça, bu tip eserlerden alýnmýþtýr. Mevzu þudur:
"Bi çiya ketim lo apo, çiya melûl bûn rebeno
Ceh seridî lo apo, genim hûr bûn evdalo
Qimil hatî lo apo, bi refa ye rebeno
Xwar genimî lo apo, hiþtî ka ye rebeno
Hat qimil lo apo, ji zozanolo apo
Xwar genimê me, xizana lo apo
Ro hatibû lo apo, wexta dana lo apo
Pez herikî lo apo, ser þivana rebeno
Car kulekê me man apo, li ser guhana rebeno"
Siverekli kýzýn senelerden beri Þark'ý periþan bir hale sokan Kýmýl afetine karþý bu necip ve içli ifadesine bir þey katmak istemiyoruz.
Tahmin ediyoruz ki, bu afetten ýstýrap duyanlar yukardaki ifadeyi karine dahi olsa anlatmakta güçlük çekmeyeceklerdir.
Mamafih kýzýmýz demek istiyor ki: "Apo (Amca) Kýmýl geldi bizi bu sefil ve periþan hale soktu, bari sen insaf et, yapma"
Üzülme bacý, seni süne ve sünmenin ýstýrahýndan kurtaracak kardeþlerin yetiþiyor artýk...
Musa Anter
Ýleri Yurd Gazetesi/Diyarbakýr
31 Aðustos 1959
(Avesta yayýnevinden çýkan Kýmýl isimli kitaptan alýntýlanmýþtýr.)
