Türkiye'nin başardığı, Suriye'nin başaramadığı
16 Aralık 2024 23:43 / 69 kez okundu!
Bundan tan 74 yıl önce Türkiye’de tarihî bir vaka yaşandı. Ülke bir "tek parti diktatörlüğünden" barışçıl şekilde kurtulmaya ve demokrasi yolunda ilerlemeye başladı.
*****
Türkiye’nin başardığı, Suriye’nin başaramadığı
Bundan tan 74 yıl önce Türkiye’de tarihî bir vaka yaşandı. Ülke bir "tek parti diktatörlüğünden" barışçıl şekilde kurtulmaya ve demokrasi yolunda ilerlemeye başladı.
İstiklal Harbi’nin ardından Türkiye’de dar anlamda -yani antidemokratik- bir cumhuriyet kurulduğu ilan edildi. Rousseau’nun sözünü kullanarak “egemenlik kayıtsız şartsız millete aittir” dendi ama egemenlik fiilen dar bir azınlığın ve nihai tahlilde bir tek kişinin elinde kaldı. İnsanları ve toplumu yeniden var etmeyi ve ülkeyi yukarıdan aşağı değiştirmeyi ve yeniden kurmayı hedefleyen bir “modernleşme” -kimine göre “devrim”- programı takip edildi. Bu süreçte sivil topluma çok ciddî müdahalelerde bulunuldu. Hak ve özgürlükler büyük ölçüde ortadan kaldırıldı. Siyasî çoğulluk tamamen budandı ve açık siyasî rekabete izin verilmedi.
İkinci Dünya Savaşı’nın demokratik blok ve totalitarizmin sosyalist türünün ittifakıyla faşist ve nasyonal sosyalist totalitarizme karşı kazanılması Türkiye’yi bir tercih yapmak mecburiyetiyle karşı karşıya bıraktı. Ülke ya Batı’daki demokrasilere benzeyecekti ya da zaten totaliter özellikler de taşıyan sistemi tam bir totalitarizme -yani sosyalist totalitarizme- çevirecek ve Sovyetler Birliği ile ittifak yapacaktı.
Çeşitli faktörlerin tesiri ile demokrasilere benzemeye karar verildi. Ancak, bu tam bir demokrasiye geçme kararı değildi. Zira, asıl yapılmak istenen Batı’daki çok partili sistemler gibi görünen ama aslında bir tek parti rejimi gibi işleyen bir sistem kurmaktı. Ne var ki cin bir defa şişeden çıktıktan sonra onu zapt etmek çok zordu. İnönü sürecin önünü açma kararı aldı. M. Kemal’in yaptığından farklı davranarak, demokrasiye geçme sözünde durdu. Bunun ana sebeplerinden biri toplumun Halk Fırkası’nı bir velinimeti olarak gördüğüne inanmasıydı. Halk kendisi için bu kadar “fedakârlık” yapmış olan CHP’yi taltif edecek ve seçimleri kazandıracaktı. Ayrıca, ana rakip olan Demokrat Parti de sıkı bir takip altındaydı ve özellikle köylerde ve Güneydoğu’da teşkilatlanmaması ve önümüzdeki 40-50 yıl için iktidar hayali kurmaması yolunda uyarılmaktaydı...
Buna rağmen demokrasi yolunda ilerlendi. Bunda elbette Adnan Menderes’in büyük rolü vardı. Menderes, İnönü’yü dengeleyebileceği düşünülen Celal Bayar’dan daha önemli bir figürdü ve demokratikleşmenin öncü kahramanıydı. Böylece, 14 Mayıs 1950’de yapılan, cumhuriyet döneminin ilk demokratik ve rekabetçi seçimiyle tek parti diktatörlüğünden çıkış süreci başladı. Yani Türkiye antidemokratik bir yönetimden demokrasiye geçen ve bunu barışçıl şekilde yapan ilk İslam ülkesi olmayı başardı.
Suriye’nin karşısına da "Arap Baharı" ile böyle bir şans çıktı. B. Esad, babasının izinden giderek, insan hakları ve siyasî katılma talebinde bulunanlara karşı silah kullandı. Kanlı bir iç savaş çıkarttı. Başlangıçta çok geriledi. Tam düşmek üzereyken Rusya ve İran’ın desteğiyle ülke topraklarının büyük bir bölümünde egemen oldu. Yani Suriye Türkiye’nin 74 yıl önce başardığı şeyi yapamadı. Uzayan ve çok sayıda insanın hayatına mal olan iç savaş nihayet -büyük ölçüde- bitti. Sadece on iki gün içinde Esad iktidardan silahla indirildi. Rejimin askerî güçleri silahlı muhalefet karşısında hemen hemen hiçbir varlık gösteremedi. Rusya ve İran gibi dış güçler de bir şey yapamadı; çünkü ahlâki üstünlük ve meşruiyet muhaliflerdeydi. Böylece 8 Aralık, tarihî bir gün olarak kayıtlara geçti ve Suriye’de Millî Bayram olarak ilan edildi…
Gönül isterdi ki Türkiye’nin 74 yıl önce başardığı diktatörlükten barışçıl yollarla çıkış Suriye’de de tekrarlansın. Maalesef bu olmadı. Umulur ki Esad rejiminin çökmesinden sonra silahlar susar ve Suriye demokrasi yolunda ilerlemeye başlar.
Atilla YAYLA
turkiyegazetesi.com.tr
11.12.2024
