TÜRKİYE'NİN AFRİKA POLİTİKALARI VE BATI İÇİN DERSLER
05 Nisan 2022 13:31 / 485 kez okundu!
"Ankara’nın ekonomik ve askeri gücü Batı ülkeleri ve Çin ile kıyaslanamaz. Ancak Türkiye’nin Afrika’ya müdahil olması, orta ölçekli bir ülkenin nasıl sıfırdan ilişkiler kurabileceğini ve çeşitli ülkelerde kilit bir aktör haline gelebileceğini göstermiştir.
Batı Afrika’ya küresel ilgi ve katılım arttıkça, ortaklıklarını çeşitlendirmek isteyen batı ve bölge ülkeleri için Türkiye’nin Afrika’daki hızlı genişlemesinden alınacak büyük dersler var."
***
TÜRKİYE’NİN AFRİKA POLİTİKALARI VE BATI İÇİN DERSLER
Türkiye, Afrika’da yeni bir aktör değil. Önemi giderek artan bir aktör. Hatta Batı Afrika’daki varlığı birçok batı ülkesinde endişe uyandırdı. Türkiye’nin Afrika’da uyguladığı kazan-kazan politikası ve eşit ortaklık yaklaşımı özellikle Fransa gibi ülkelerin bölgedeki çıkarlarını tehdit ediyor. Türkiye’nin özellikle barış ve güvenlik konusunda yaptığı işbirlikleri diğer ülkelere göre çok daha olumlu görünüyor.
Ankara’nın kıtaya açılması resmi olarak 1998’de başladı. Ancak asıl çalışma 2005’te Türkiye’nin “Afrika yılı” ilan etmesiyle yükselişe geçti. O zamandan beri, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afrika’yı 40’tan fazla defa ziyaret etti ve üç defa Türkiye-Afrika Ekonomik ve Siyasi işbirliği zirvesi düzenledi.
Ankara, Doğu Afrika’daki varlığını pekiştirdikten ve Kuzey Afrika’daki siyasi ve askeri etkisini güçlendirdikten sonra, siyasi, ekonomik ve askeri etkisini kıta çapında genişletiyor. Batı Afrika, Türkiye’nin Libya krizinde yumuşak gücünü siyasi ve güvenlik etkisine dönüştürme kararının merkezinde yer aldı. Ankara’nın Batı Afrika politikası, genel olarak Afrika ile olan ilişkilerinden ve Libya’ya yaklaşımından alınan derslerle şekilleniyor.
Türkiye’nin dış politikası 2010 Arap Baharı’ndan bu yana daha dışa dönük hale geldi. Kuzey Afrika her zaman Türk sosyal ve kültürel etki alanının bir parçası olmuştur. Doğu Akdeniz’deki jeopolitik kriz, Fransa’nın Libya’da ikiyüzlülük algısı ve Körfez ülkelerinin Libya konusundaki duruşu Türkiye’ye daha aktif olarak dahil olma fırsatı verdi.
Türkiye’nin birkaç Batı Afrika ve Sahel ülkesiyle askeri işbirliği, Libya krizinin çözümünde onların desteğini sağlamayı amaçlıyor. Etiyopya ve Nijerya gibi önemli devletler arasında Türkiye’nin Afrika girişimine gösterilen düşük ilginin artık değiştiğine dair işaretler var.
Mart 2018’de Türkiye, terörle mücadeleyi güçlendirmek için G5 Sahel Müşterek Gücü’ne 5 milyon ABD doları katkı ile destek verdi. 2020 yılında Ankara, Nijer ile gelecekte olası bir askeri üssün açılmasını içeren bir askeri işbirliği anlaşması imzaladı. Aynı yıl Türkiye, Nijerya ile bir savunma anlaşması imzaladı ve Erdoğan’ın Ekim 2021’de Nijerya’ya yaptığı devlet ziyareti sırasında ilişkilerin derinleştirilmesine yönelik görüşmeler yapıldı.
Benzer şekilde, çeşitli Batı Afrika ülkeleriyle askeri işbirliği, askeri personelin eğitimi ve öğretimi dahil olmak üzere farklı düzeylerde mevcuttur. Türkiye, Ağustos 2021’de Togo ve Şubat 2022’de Senegal ile askeri işbirliği anlaşmaları imzaladı. Bu, Ankara ile Batı Afrika arasındaki güvenlik ilişkilerinde yeni bir dönemin başlangıcı olabilir.
Türkiye’nin Afrika politikası, yumuşak ve sert güç unsurlarını bir araya getiriyor. Ankara, terörle mücadeleye yardımcı olmanın yanı sıra, Batı Afrika’daki şiddet içeren aşırıcılığın ekonomik ve sosyal itici güçleriyle mücadele etmek için Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı’na (TİKA) yatırım yapıyor. Kıta genelinde 22 koordinasyon ofisi bulunan TİKA, aralarında Senegal, Çad, Nijer ve Togo’nun da bulunduğu birçok Batı Afrika ülkesinde projeler yürütüyor.
Benzer şekilde, Türkiye Maarif Vakfı’nın şu anda Çad, Gabon, Gambiya, Gine, Mali, Moritanya, Nijer, Senegal, Sierra Leone, Sudan ve Tunus da dahil olmak üzere 26 Afrika ülkesinde okulları bulunuyor.
Türkiye’nin Afrika ile ilişkilerini üç boyut açıklıyor. Birincisi ticaret ve ekonomi. Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki ticaret, 1998’den sonra kıta genelinde kurulan 43 Türk iş konseyi ile 5 milyar ABD dolarından 25 milyar ABD dolarına yükseldi.
İkincisi siyasi boyut. 2005 yılına kıyasla Afrika ile ilişkiler tavan yaptı. Çoğu etkileşim ikili olmasına rağmen, Ankara Afrika Birliği, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu ve Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi gibi kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır. Son Türkiye-Afrika zirvesinde en az 16 devlet başkanı ve 102 bakan hazır bulundu.
Üçüncü boyut güvenliktir. Ankara, 2011’de Somali’ye yakınlaşmasından bu yana kendisini bir siyasi-güvenlik aktörü olarak konumlandırıyor. Son birkaç yılda, Afrika ülkeleri, ilişkilere yeni bir özellik ekleyerek, özellikle daha uygun fiyatlı insansız hava araçları olmak üzere Türk askeri teçhizatını satın almakla giderek daha fazla ilgilenmeye başladı.
Türk insansız hava araçları, Azerbaycan-Ermenistan savaşı, Libya, Etiyopya ve son zamanlarda Ukrayna da dahil olmak üzere çeşitli çatışmalarda başarıyla konuşlandırıldı. Kasım 2021’de Nijer, Bayraktar TB2 insansız hava araçlarının satın alınmasını içeren bir silah sözleşmesi imzaladı.
Batı Afrika’daki pek çok uzmana göre Ankara, bölgede halihazırda aktif olan uluslararası ortaklarla rekabet ediyor gibi görünüyor. Fransa ile Libya ve Doğu Akdeniz krizi üzerinden rekabetin bir sonucu olarak, Batı Afrika’da Türkiye ile Fransa arasındaki gerilimin artması, bölgedeki Avrupalı ortakların Türkiye ile çalışma konusunda isteksiz olmasına neden oldu.
Ankara’nın ekonomik ve askeri gücü Batı ülkeleri ve Çin ile kıyaslanamaz. Ancak Türkiye’nin Afrika’ya müdahil olması, orta ölçekli bir ülkenin nasıl sıfırdan ilişkiler kurabileceğini ve çeşitli ülkelerde kilit bir aktör haline gelebileceğini göstermiştir.
Batı Afrika’ya küresel ilgi ve katılım arttıkça, ortaklıklarını çeşitlendirmek isteyen batı ve bölge ülkeleri için Türkiye’nin Afrika’daki hızlı genişlemesinden alınacak büyük dersler var.
Adem KILIÇ
African Institute for Security Studies’de yayımlanan analiz gdh.digital tarafından çevrilmiştir.
