HARÝÇTEN GAZEL: DOÐU AKDENÝZ'DE GÜÇLENEN KÝM?
15 Mart 2022 17:38 / 506 kez okundu!
"Türkiye kendisini izole etme giriþimlerine raðmen, attýðý adýmlar ile Doðu Akdeniz'deki her ülkeyi kendisiyle masaya oturmaya itti. Türkiye izlediði politika ile Doðu Akdeniz'de ve bölgede konumunfu güçlendiriyor."
****
HARÝÇTEN GAZEL: DOÐU AKDENÝZ’DE GÜÇLENEN KÝM?
9 Mart’ta Ýsrail Cumhurbaþkaný Isaac Herzog, 15 yýldýr ilk kez Cumhurbaþkaný düzeyinde iki günlük bir Ankara ziyareti gerçekleþtirdi. Ýsrail’den ayrýlmadan önce Herzog, Türkiye Cumhurbaþkaný Recep Tayyip Erdoðan ile yaptýðý görüþmelerin amacýnýn, sýk sýk iniþ çýkýþlarla baltalanan ikili iliþkileri tazelemek olduðunu söyledi.
Erdoðan ve Herzog arasýndaki görüþmede Doðu Akdeniz ve Ukrayna da dahil olmak üzere ikili ve bölgesel konular ele alýndý. Görüþmenin ardýndan Erdoðan, ziyareti “dönüm noktasý” olarak nitelendirdi ve Ýsrail ile iliþkilerin güçlendirilmesinin Türkiye için büyük deðer taþýdýðýnýn altýný çizdi.
Buna karþýlýk Herzog, toplantýnýn her iki ülke için önemini vurguladý. Geçmiþin maðduriyetlerinin ortadan kalkmayacaðýný kabul ederken, her iki ülkenin de farklýlýklarýný þeffaflýk ve karþýlýklý saygý ile geleceðe odaklanarak çözeceðini vurguladý. Ýkili iliþkilerin yeniden inþasýnýn ölçülü ve temkinli bir þekilde yapýlacaðýna deðindi.
Ziyaretin hazýrlýklarý,Temmuz 2021’de, iki üst düzey yetkilinin taraflar arasýnda nadiren gerçekleþen bir telefon görüþmesinde baþladý. Geçen Þubat ayýnda, üst düzey Türk yetkililerden oluþan bir heyet, ziyarete iliþkin son düzenlemeleri yapmak için Tel Aviv’e uçtu. Türk yetkililerin ziyareti, Ýsrail Dýþiþleri Bakanlýðý’nda Genel Müdür Alon Ushpiz’in Ocak 2022’de Ankara’ya yaptýðý gizli ziyaretin ardýndan geldi. Bu ziyaret altý yýldan fazla bir süredir gerçekleþen ilk ziyaretti.
Eski Ýsrail Baþbakaný Benjamin Netanyahu’nun döneminin Haziran 2021’de sona ermesi, Türkiye ile Ýsrail arasýndaki mevcut yakýnlaþmayý kolaylaþtýrmasý açýsýndan kritikti. Netanyahu döneminde, Türk-Ýsrail iliþkileri en iyi ifade ile soðuk ve gergin, en kötü ifade ile öfkeliydi. Erdoðan Ýsrail’i Filistinlilere karþý soykýrým yapmakla suçlarken, Netanyahu Erdoðan’ý Hamas’ýn baþlýca destekçisi olmakla suçladý.
Erdoðan ve Herzog arasýndaki mevcut görüþmede Türk yetkililer, Ýsrail ile atýlan adýmlarýn “bazý ülkelerin yaptýðý gibi” Filistin’in pahasýna olmayacaðýný teyit etti. Türkiye Dýþiþleri Bakaný; “Bu iliþkilerin daha da normalleþmesi Türkiye’nin iki devletli çözümdeki rolünü artýrabilir” dedi.
Türkiye ile Ýsrail arasýndaki iliþkiler son on yýlda bozulmasýna raðmen, iki taraf güçlü ekonomik iliþkileri sürdürdü ve hatta son altý yýlda ikili ticareti 2015’te yaklaþýk 4,2 milyar dolardan 2021’de 8,4 milyar dolara çýkarmayý baþararak rekor kýrdý.
Bir süredir, iki ülke arasýndaki tartýþmalar belli bir düzeyin altýnda devam ediyor. Özellikle 2020 yýlý, Türkiye-Ýsrail iliþkilerinde büyük ölçüde gözden kaçan birçok ilginç geliþmeye sahne oldu.
Þubat 2020’de Ýdlib’de Esad rejimine atfedilen beklenmedik bir hava saldýrýsýnda en az 33 Türk askeri öldü ve 30’u yaralandý. O dönemde BAE ve Mýsýr gibi bazý Arap hükümetleri Türkiye’yi eleþtirip kýnarken, Ýsrail kaybedilen Türk canlarý için taziyelerini iletti.
Ölümcül saldýrý, Esad rejimi ve müttefiklerine karþý “Bahar Kalkaný Operasyonu”nu tetikledi ve Türkiye’nin bir ÝHA gücü olarak doðuþuna damgasýný vurdu . Ýsrailli yetkililerin dikkatini çeken en kritik geliþme, Türkiye’nin Ýran yanlýsý noktalarý hedef almadaki baþarýsý oldu.
2020 yýlýnýn Mart ayýnda pandeminin patlamasý, Türkiye ile Ýsrail arasýndaki ekonomik iliþkilerin iyileþtirilmesi için baþka bir fýrsat penceresi sundu. Çin’den gelen tedarik zincirlerinin kesintiye uðramasýyla Ýsrail, Türk mallarýnda en yakýn ve en ucuz seçeneðe yöneldi ve ikili ticaretin 2019’da yaklaþýk 6 milyar dolardan 2020’de 6,2 dolara yükselmesine neden oldu.
Diðer tüm ülkeler ciddi kýtlýk nedeniyle týbbi ekipman ihracatýný yasaklarken, Türk hükümeti Ýsrail’e týbbi ekipman, yüz maskesi, koruyucu tulum ve steril eldiven göndermek için özel izin çýkardý.
Mayýs 2020’de Ýsrailli havayolu þirketi El Al, on yýl sonra ilk kez Türkiye’den izin baþvurusunda bulundu. Ýsrail Dýþiþleri Bakanlýðý , Türkiye ile tam diplomatik iliþkileri yeniden kurma arzusunu dile getirdi.
Ortak stratejik çýkarlar
Geliþmekte olan ekonomik ve diplomatik iliþkilere raðmen Netanyahu, Türkiye-Ýsrail iliþkilerinin geliþmesinin önündeki en büyük engel olmaya devam etti. O zamana kadar, iki taraf arasýnda bir dizi güvenlik odaklý ortak çýkarlarýn baþladýðý açýktý. Ýstihbarat kanalý zorluklarýn üstesinden gelmek için açýk kaldý.
Ýran’ýn radikal Þii silahlý milislerinin bölgede yayýlmasý, her ikisi için de artan bir endiþe konusu haline geldi. Devrim Muhafýzlarý’nýn vekillerini komþu ülkelerde yýðmak hem Ankara hem de Tel Aviv için bir güvenlik tehdidi oluþturuyordu. Suriye’de Ýran’ýn varlýðýna iliþkin çýkarlarda örtük bir yakýnlaþma ortaya çýktý. Ýsrail, Suriye’deki Ýran hedeflerine binden fazla hava saldýrýsý düzenledi; Türkiye bu saldýrýlarý hiçbir zaman eleþtirmedi.
Ayrýca, nükleer silahlý bir Ýran, Türkiye ve Ýsrail için zayýf bir nükleer anlaþma kadar sorunludur. Nükleer bir Ýran, bölgede nükleer bir yarýþý tetikleyebilirken, Ýran ile ABD arasýndaki zayýf bir nükleer anlaþma Ýran’ýn bölgesel etkisini artýracak ve Türkiye ile Ýsrail’in güvenliðini tehdit edecektir.
Ortak çýkarlara raðmen, bir dizi güvenlik meselesi iliþkilerin seyrini tehdit ediyordu. Ekim 2021’de Türk istihbaratý, Mossad casus aðýnýn 15 üyesini tutukladý. Kýsa süre sonra Ankara, Ýsrailli bir çifti Ýsrail adýna siyasi ve askeri casusluk suçlamasýyla tutukladý.
Casusluk aðlarý, iliþkileri normalleþtirme çabalarýný tehlikeye atmaktaydý. Ancak Bennett ve Erdoðan arasýndaki bir telefon görüþmesi sayesinde çift Ýsrail’e serbest býrakýldý. Naftali, Tel Aviv ile Ankara arasýndaki güçlü iletiþimin meselenin verimli ve gizli bir þekilde çözülmesini saðladýðýndan övündü.
Ancak iki taraf arasýndaki en önemli istihbarat iþbirliði, Türkiye’nin Ýsrailli-Türk iþadamý Yair Geller’i öldürmekle görevli bir Ýran istihbarat aðýný ortaya çýkarmasýyla gerçekleþti. Türk istihbaratý (MÝT), Mossad’a operasyon hakkýnda bilgi verdi ve iki taraftan yetkililer, operasyonu koordine etmek için baþkent Ankara’da gizli bir toplantý yaptý.
Yýllardýr Türkiye ve Ýsrail arasýnda su, elektrik, gaz ve petrol transferi için planlar yapýlýyor. Son zamanlarda, gaz, iki ülke arasýndaki yakýnlaþmanýn ardýndaki birincil etkenlerinden oldu.
Ýlk olarak, Ocak 2022’de ABD, Ýsrail, Kýbrýs ve Yunanistan’ý Avrupa’ya baðlayacak bir gaz boru hattýna verdiði desteði geri çekti. Ýkincisi, Rusya’nýn Ukrayna’yý iþgali, Avrupa için Rus gazýna bir alternatif bulmaya daha da fazla önem vererek, Moskova’nýn savaþ sýrasýnda enerjiyi silah haline getireceðine dair korkularý ateþledi.
Ýsrail, 2010 yýlýnda dev Leviathan Sahasýný keþfettiðinden beri, Avrupa’ya gaz ihraç etmeye olan ilgisi keskin bir þekilde arttý. Bunu yapmak için, Tel Aviv baþlangýçta Girit ve Kýbrýs üzerinden bir rota izlemeyi planladý.
Bununla birlikte, Türkiye, kendisini izole etme giriþimlerine raðmen Doðu Akdeniz’deki konumunu güçlendirirken, Tel Aviv, özellikle Türkiye, Akdeniz’in dýþýnda tutulduktan sonra Ankara’nýn hak iddia ettiði sulardan geçmesine izin vermeyeceði göz önüne alýndýðýnda, Yunanistan üzerinden rotanýn imkansýz olacaðýný anladý.
Sonuç olarak Ýsrailliler Doðu Akdeniz’de Türkiye’yi eleþtirmekten kaçýnarak Türkiye seçeneðini açýk tuttular. Mart 2021’de Ýsrail’in o zamanki enerji bakaný Yuval Steinitz, ülkesinin Türkiye ile doðalgaz konusunda iþbirliðine hazýr olduðunu ifade etti ve Türkiye’nin gelecekte Doðu Akdeniz Gaz Forumu’na katýlmasýný umduðunu söyledi. Türkiye, Ýsrail’in Avrupa’ya gaz ihracatçýsý olma kapasitesini gerçekleþtirmesi için kritik olmaya devam ediyor.
Türkiye’ye gelince, Ankara Ýsrail’in Türk boru hattý seçeneðini onaylamasýnýn Doðu Akdeniz’de oyunun kurallarýný deðiþtireceðine inanýyor. Bu, Doðu Akdeniz’deki her ülkeyi masaya oturmaya iten Türkiye’nin enerji merkezi olarak konumunu güçlendirecek ve bölgedeki büyük enerji üreticileri ve tüketicilerinin gözünde deðerini artýracaktýr.
Erdoðan-Herzog görüþmesinin sonucunu takip etmek için Türkiye Dýþiþleri Bakaný’nýn yakýnda Ýsrail’i ziyaret etmesi planlanýyor. Bununla birlikte, iki hükümetin bu toplantýyý geliþtirip bu konulardaki eylemlerini hýzlandýrýp hýzlandýrmayacaklarý veya erteleyip daha fazla geliþmeyi mi bekleyecekleri henüz belli deðil.
Adem KILIÇ
English AlAraby’de yayýmlanan analiz gdh.digital tarafýndan çevrilmiþtir.
Son Güncelleme Tarihi: 16 Mart 2022 23:28
