Þehrin gizleri gün yüzüne çýkarken...

24 Ocak 2021 19:23 / 1268 kez okundu!

 

 

Hep konuþuldu Diyarbakýr saklý ve çok katmanlý bir þehir diye. Sahiden öyle.

 

****

 

Þehrin gizleri gün yüzüne çýkarken...

 

 

Ýki önemli kazý. Amida Höyük Ýrfan Yýldýz, Zerzevan Kalesi Aytaç Coþkun Dicle Üniversitesinden hocalar baþkanlýðýnda titiz ve duyarlý birer kazý çalýþmalarý olarak ekipleri ile birlikte son bir kaç yýldýr Diyarbakýr'da sürdürülüyor.

Hep konuþuldu Diyarbakýr saklý ve çok katmanlý bir þehir diye. Sahiden öyle. Çok deðil yetmiþ, seksen yýl öncesinin Daðkapý giriþinin önünden ellerinde müzik enstrümanlarý ile yürüyerek geçen bir grubun fotoðrafýnda dikkatimi çekmiþti.

Bugünkü karelerde en az yedi sekiz merdiven basamaðýyla inilen kapýnýn önü o yýllarda basamaksýz, tabirimizle "düzayak"...

Bu, ister istemez fikir veriyor insana ve þehrin daha da derininde neredeyse dibinde çokça eski yapý izlerinin saklý durduðu düþüncesi daha bir varlýk buluyor.

Sanýrým bu en somut kanýtlarýndan ikisiyle yürütülen kazýlar ve ipucu mahiyetinde de olsa sonuçlarýyla bugün yeniden yüzleþiyoruz.

Bunlardan biri kentin içi, kalbinde kentin eski yönetim birimi içkalenin hemen giriþinde. Eski kayýtlarda Hemadek, virantepe olarak isimleri geçiyor olsa da arkeolojik adý "Amida Höyük".

Kazý(lar) öncesi kentin geçmiþ tarihinin milattan önce üçbinlere kadar giderek beþbin yýllýk olduðu telaffuz edilse de! Bugün bir kaç yýllýk kazý ile tarih sekiz bin yýla þimdiden kaymýþ oldu bile. Bunlar elbette çok kýymetli.

Ýkincisi ise altý, yedi yýl öncesine kadar kente kýrk kilometre uzaklýkta Mardin þosesi üzerinde topraðýn altýnda en az iki bin yýldýr kaladuran Roma Askeri Garnizon þehri ve Ýnanç tapýnma mekâný.

Kazý ekibinin ifadesiyle henüz yüzde birlik kýsmýnýn ortaya çýkarýlmasý ile bölge tarihinin Diyarbakýr ayaðýna yeniden kayýt düþülmüþ oluyor. Roma'nýn en doðudaki son tapýnaðý gizem inancýnýn yapýsal verisi Mitras Tapýnaðý þehir yerleþkesi ile birlikte açýða çýkýyor.

Þimdi bu iki kazý ve henüz ilk verileri kamuoyu ile buluþtuktan sonra, sýra bu kazý yerlerinin hak teslimiyeti ve sahiplenmesine geliyor.

Ýfade etmek gerekiyor ki; her iki kazýnýn da baþlarýnda olan kazý baþkanlarý Aytaç Coþkun ve Ýrfan Yýldýz nezaretlerinde kazý mekânlarýnýn önceki terk edilmiþ hallerini ve bugünkü verilerini gördüðümde; kazý ekipleriyle birlikte büyük bir özveriyle çalýþtýklarýný vurgulamalýyým. Kendilerini ve ekiplerini caný gönülden kutlamak gerek.

Bir diðeri ise bu iki kazýnýn artýlarý tarih, kültür ve inanç turizmi açýsýndan kentin ortak rantiyesi hanesine yazýlmasý gereken çýktýlardýr.

Nitekim daha kazýlarýn bir kaç yýlý henüz olmuþken dünyanýn dört bucaðýndan sayýlarý bir kaç yüzbinle telaffuz edilen ilgili turist hareketliliðinin görüntüsü bu turizm ortak rantýnýn kentin sicilinde hak ettiði yeri alacaðýnýn göstergesi.

Nitekim bu yazýyý yazarken Zerzevan Kalesinin sosyal medya hesaplarýna baktýðýmda, bugüne kadarki ilgiyi taçlandýracak son ziyaretin elinin kulaðýnda olduðunun müjdeli haberini de okudum.

Dünyaca ünlü "History Channel" 6 bölüm olarak dünyanýn 6 farklý coðrafyasýnda "Lost Worlds" belgesel serisinin bir ayaðý olan Zerzevan Kalesi ve Mitras Tapýnaðý çekimleri için güçlü bir ekiple ABD'den geleceklermiþ.

O halde sözün burasýnda söylenmesi gereken þu olmalý. Þimdi görevleri gereði iþin içine gönüllerini, bedenlerini, ruhlarýný katarak sadece kent ve coðrafya için bunca emek veren bu iki akademisyen saha þahsiyeti ve genç ekiplerine ne yapmak gerek! Ne borçluyuz!

Yapýlacak olan þudur. Kentin kurumsal ve bireysel dinamikleri olarak önce kendilerine sahip çýkýlmalý. Sonuçta bu iki kazý da bu kadim þehre aittir. Ve bütün çýkarlarýn üzerindedir ve dahi geleceðe kalacak olan bir tarih ve kültür mirasýdýr. Nitekim bu iki kazý baþkaný da bunun ziyadesiyle farkýndalar. Ýþlerini de bu bilinçle yapýyorlar.

Safir tuz Zerzevan kazýsýna yirmi yýllýðýna sponsor olmuþ, çok kýymetli bir destek. Benzer bir sponsor beklentisi hatta talebi Amida höyük için de var. Burdan duyurmuþ olayým.

Þimdi düþüneceksiniz bu adam bu yazýyý niçin yazmýþ ola ki acaba! Þu nedenle yazdým.

Ben en az yirmi beþ yýl önce Diyarbakýr Surlarý ve Tarihi Kültürel Miras Mekânlarý üzerine sýrf bir duyarlýlýk oluþsun diye yazýlar yazdýðýmda "baþka iþi yok, taþýn derdine düþmüþ" deyip dudak büzerlerdi. Umursamazdým.

Aydýn, malum öncüdür erken görüp uyarandýr biraz da! Bugün mevzu üzerine nerdeyse mutabakat oluþmasý çok kýymetlidir. Pay çýkarmam, onur duyarým ancak...

Baþka ne yapmak gerek peki! Sanýrým þunu; her iki kazýyý da kent dinamikleri olarak sahipleneceðiz. Kazý baþkanlarý ve ekiplerini gözümüzden sakýnacaðýz.

Her ikisini de sahada defalarca ziyaret ettim, onlarýn heyecanlarýný þevklerini, azimlerini kýrmayýp aksine pekiþtirecek bir desteðe de ihtiyaçlarý olduðunu bileceðiz.

Biz bu þehrin ne denli kadim bir geçmiþi ve kültür zenginliði olduðunu öðreniyorsak, bunun bir arka planý da bu azimli kararlý þahýslar ve ekiplerinin çabalarýyladýr, farkýndayýz.

Size çok kolay gelsin Aytaç Coþkun ve Ýrfan Yýldýz. Malum bir özlü sözümüz var, korumak için "aman dýrnaðýnýz daþ'a deðmiye" der büyüklerimiz.

Aman týrnaðýnýz da eliniz de aklýnýz, bedeniniz de hep taþa topraða deðsin, dokunsun. Evet deðsin ve dokunsun ki bizleri geçmiþ tarihimizle yeniden yüzleþtirip buluþturasýnýz.

Ha unutmadan. Bir daha bu tarihsel zaman aralýðýný bir daha yakalama þansýmýz maalesef yok. 21. Yüzyýlýn 21. Yýlýnýn ilk ayýnýn 21. Gününün akþam saat 21'i 21 dakika geçe bu yazýyý yazmaya özellikle baþladým. Ve þimdi saate baktým daha bu özel günün gecesi bitmemiþ.

Zaman bu 21 nostaljisi ile malum tarih yazýyor. Sizler de tarihin gizlerini açýða çýkarýyorsunuz. Ne hoþ. Emeklerinize saðlýk...

 

Þeyhmus DÝKEN

23.01.2021, Diyarbekir

 

 

Bu yazýyý Facebook'ta paylaþabilirsiniz+:
Facebook'ta paylaþ
0
Yorumlar
Uyarý

Yorum yazabilmek için üye olmalý ve oturum açmalýsýnýz.

Eðer sitemize üye deðilseniz buraya týklayarak hemen üye olabilirsiniz.

Eðer üye iseniz oturum açmak için buraya týklayýn.