Dildilian'larýn tarihe býraktýklarý
14 Mayýs 2014 18:25 / 1064 kez okundu!
Basit ve sadece aný poz’layan küçük fotoðraf makinemi Armen Tsolag Mersobyan’ýn eline tutuþturup bir fotoðrafýmý çekmesini istediðimde kelimelere dökülmemiþ ve geleceðe kalacak olan bir sözün karesi olacaðýný biliyordum.
Fotoðraf, sanat dallarý içinde kelimelere dökülmemiþ söz sanatý’dýr. Ýnsan bunun farkýna ancak en uzak geçmiþe dair karelerde varabiliyor.
2014 Paskalya Bayramýnda Diyarbakýr Surp Giragos Ermeni Kilisesinde Marsovan-Merzifonlu Dildilian Ailesinin Yitik Geçmiþe Tanýklýk sergisi açýldý. Sergi hâla dolaþýlabiliyor.
Serginin açýlýþýndan ve paskalyanýn yoðunluðundan sonra ailenin yaþayan fertlerinden Armen Tsolag Marsoobian ile Anadolu Kültür’den Övgü’nün evsahipliðinde gecikmiþ öðlen yemeði esnasýnda sohbet etme fýrsatýný buldum.
Armen, çok konuþkan biri deðildi. Zaten fotoðrafçýlýkla uðraþanlarýn böyle huylarý var. Nedense pek konuþkan olmazlar. Sanki ben maharetimi çektiðim fotoðraflarla gösteriyorum. Fotoðraflar benim yerime konuþuyor. Kelama ne hacet der gibi!
Armen de öyleydi.
Dildilian Kardeþlerin Objektifinden Bir Ermeni Ailesinin Yitik Geçmiþine Tanýklýklar 1872-1923 sergisinin fotoðraf ve kýsa metinlerden oluþan katalogundaki fotoðraflarýn kimilerini sorunca kýsa yanýtlarla konuþmaya baþladý Armen.
Aksakalý dede Tsolag ortada, nene Mariam yanýnda ve çocuklar çevrelerinde.
Soruyorum Armen’e bu karede en yakýný kim diye. Tarih 1919, Merzifon’da çekilmiþ. Dedenin hemen sað dizine yaslanmýþ uzun saçlý sempatik kýz çocuðu Alice, Armen’in annesi.
Merzifon’un Amasya, Sivas, Yozgat dâhil tüm havalinin tek fotoðrafçýsý Dildilian Ailesi. Bu sebeple katliam ve sürgünden din deðiþtirip Müslüman olmak pahasýna ailecek kýsmen kurtulmuþlar. Çünkü devletin fotoðrafçýlara da ihtiyacý var. Çözümü bulmuþlar. Soykýrým baþlayýnca Vilayete gidilmiþ Müftünün huzurunda “Þahadet ederim ki Allah’tan baþka tanrý yoktur. Ve yine þahadet ederim ki Hazreti Muhammed onun kulu ve elçisidir” yemini edilip Tsolag’a Pertev, Aram’a Zeki, Hayganuþ’a Nadire ismi de uygun bulunca Müslümanlýk ritüeli tamamlanmýþ ve Büyük Felaketten kurtulmuþtur Dildilian ailesi.
1870’lerde ayakkabýlarý çok aðýr olduðu için terlik giymeyi tercih eden dönemin Sivas Valisi ve geleceðin Ýçiþleri Bakaný-Dahiliye Nazýrý Memduh Mehmet Paþa’ya kelebek hafifliðinde bir ayakkabý yaparak namý yürüyen Krikor Usta’nýn oðlu Tsolag baba mesleðine biat etmeyerek o yýllarda Sivas’ý ziyaret eden seyyar fotoðrafçý Cevahirciyan’ýn yanýna çýrak olup fotoðrafçýlýðý öðrenir ve serüveni baþlar.
1888’de baþlayan serüven torun Armen’in uzun yýllarýn arþivciliði ile derleyip toparladýðý bir sergi ile anayurt’a geri döner. Yunanistan, Fransa, Amerika, Kanada birçok yer dolaþýrlar. Atina’da bir müzede çaðlar öncesinden kalmýþ bir hayvan fosilinin ayaklarý dibinde uyurken yitik ülkelerinin fotoðraflarýný, kartpostallarýný koyunlarýnda tuz ekmek gibi saklarlar. Ve o gece anlarlar ki gidilen, gidilecek, varýlacak ve yerleþilecek hiçbir yurt bir daha asla eski yurt gibi sevilmez / sevilemeyecek.
Torun Armen Tsolag Mersoobyan aile koleksiyonunda yer alan 600 fotoðraftan bir seçki yapmýþ sergide. Ermeni halkýnýn 2500 yýl boyunca yaþadýklarý topraklardan þiddetin katmerlisiyle yok ediliþinden bir ailenin foto-þeceresinden kalanlarý paylaþýyor sergi.
Tarihi, yaþanmýþ tarihi kayýt altýna alan yazýcýlar der ki; hafýzayý silmeyip, unutmayýp hatýrlamak ve kayýt altýna almak, ölümün elinden geleceðe bir þeyler taþýmak / koparmaktýr. Ýþte Anadolu Kültür’ün evsahipliðiyle Diyarbakýr Surp Giragos Ermeni Kilisesinde sergilenen Dildilian Ailesi arþivi fotoðraflar böylesine bir dönemsel tanýklýða iþaret ediyor.
Basit ve sadece aný poz’layan küçük fotoðraf makinemi Armen Tsolag Mersobyan’ýn eline tutuþturup bir fotoðrafýmý çekmesini istediðimde kelimelere dökülmemiþ ve geleceðe kalacak olan bir sözün karesi olacaðýný biliyordum.
Bizlere komþularýmýzýn yok ediliþinin acýlarýný uzun yýllar boyu lezzetli bir yemekmiþçesine yedirenlere o tabaklardaki et parçasýna her çatalý sapladýðýnýzda fýþkýrýp sýçrayan kan parçasýdýr o fotoðraflarýn kareleri.
Þeyhmus DÝKEN
03.05.2014
