ANTİGONE VE LİBERALİZM - 1

29 Kasım 2018 11:20 / 1256 kez okundu!

Tragedyalar sadece siyaset alanında kalmaz. Aynı zamanda insanın karar vermesini de önemli konusu yapar. İnsan yaptığı seçimlerle çoğunlukla basiretli davranamaz ve önemli sıkıntılara düşer. Çünkü tutkularının ve egosunun mahkûmudur. İnsan bir şey umut ederek eylem yapar ama genellikle karşılaştığı şey umut ettiğinden çok farklı olur. Bunu Sophokles, Antigone’de çok güzel anlatır. E.Burke’un söylediği “niyette olmayan sonuçlar insanlığın karşılaştığı bir şeydir” sözü adeta insanlığın kaderidir. Montaigne’in “Talih ne kadar güler yüz gösterirse göstersin, ömürlerinin son günü geçmeden insanlar mutlu saymamalı kendilerini; çünkü insan hayatı kararsız, değişkendir; ufacık bir eylem yüzünden bir durumdan bambaşka bir duruma geçiverir.” sözlerinde görüyoruz ki Batı liberal ve muhafazakârlarının referans isimlerinin birçoğu çok eskiden bu yana tragedyaları özümsemişlerdir. Dolayısı ile tragedyalar Antik Yunan’da yurttaşların bir sistem içerisinde yaşamayı benimsemesine katkıda bulunmuş, diğer yandan insanların değişmez diye düşünülen değerleri de sorgulamasına neden olmuştur.

Tragedyalarda ana usül tartışmadır. Hem de halkın gözü önünde kılı kırk yararak tartışmaktır. Her ne kadar genel görüşünü (diyalektik) doğru bulmasak da Hegel 2500 yıl sonra tragedyalarda anlatılmak isteneni kavramış ve çeşitli sonuçlar çıkarmış, önemli tartışmaların doğru ile yanlışın tartışması olmadığını bize anlatmaya çalışmıştır. Hegel’e göre asıl verimli tartışmalar, çatışmalar, doğru ile doğrunun tartışmalarıdır. Burada anlatılmak istenen kötünün ya da iyinin göreliliği değildir. Kast edilen, tartışan tragedya kahramanlarının Atina’nın etik ve politik evreninde kabul gören farklı iyilere işaret etmeleridir. Farklı ve birbiriyle çekişen iyilerin önceliğini savunan, hatta kimi zaman aynı iyiye (örneğin adalete) farklı anlamlar yükleyerek tartışan, mücadeleye girişen tragedya kahramanlarını gözlemleriz. Konunun en önemli yanı ise tragedyaların, yalnızca iyilerin ya da haklıların çatışmasını amfitiyatrolara taşıması değil, fakat aynı zamanda seyirciyi de akan hayatları içerisinde bir nefes alıp düşünmeye, farklı haklılık iddiaları arasında hüküm süren gerilimlere bir adım geriye çekilerek bakma imkânı tanımasıdır. Dolayısı ile tragedyaların zihni geliştirici bir etkisi vardır.

Hegel Batı düşüncesi içerisinde her zaman önemli bir yer tutmuşken geçen günlerde İlber Ortaylı ile Celal Şengör’ün ortak programında İlber Ortaylı’nın “hani Batı’da hiçbir şey bilmeyen Hegel diye bir adam var ya” demesi beni çok şaşırttı. Hegel adına binlerce kitap yazılmış, enstitüler kurulmuş, binlerce araştırma yapılmışken iki profesörün bunları demesi sadece gülümsetiyor. Türkiye’deki entelektüel düşünce adına bu konuşmayı oldukça umut kırıcı buluyorum. Düşüncelerine katılmazsın, o ayrı bir konudur. Bir başka alanda, bir başka akademisyenin söylediğine belki iyi bir tartışma olur diye eleştiri getirdiğinizde onun tepkisine bakıyorsunuz ve bir hayal kırıklığı yaşıyorsunuz. Çöl büyüyor gibi. İşimiz zor velhasıl.

Özetlersek, tartışma kültürü ve demokrasisi tragedyalardan doğmuştur, diyebiliriz.

Şimdi birçok yerde gördüğümüz, içerisinde gezinip fotoğraflarını çektiğimiz, yıkık, devasa amfitiyatroların insanlık tarihinde önemli bir sıçramanın başlangıcı olduğunu bilmeliyiz. Bu tragedya kültürü üstelik büyük oranda Anadolu topraklarında serpilip gelişmiştir. Tragedyaların her insan için uyandırdığı korku ve acıma duyguları, iyi ile kötü, haklı ile haksız, adil olanla olmayan arasında yeniden düşünüp taşınılması gerektiğini anlatır.

Ayrıca insan, tragedyalarda kendisini seyreder ve dolayısı ile kendisinin de aslında o kadar tekin bir varlık olmadığını anlar.

Antigone’ye gelemedim. Öbür yazıma inşallah...

Nihat ÜSTÜN

28.11.2018