Zembilfroþ Efsanesi
09 Nisan 2020 23:57 / 2342 kez okundu!
Efsanenin geçtiði yer Mezopotamya’nýn tarihi ve kültür beþiði, çeþitli uygarlýklara yurtluk yapmýþ, Mervani Devleti’nin baþkenti Farqin yani bugünkü adýyla Silvan dýr.
Zembilfroþ û Xatûn, Zembîlfiroþ Efsanesi de, en az Yusuf ile Züleyha, Mem û Zîn ve Siyabend u Xece kadar bölgede bilinen ve halk þarkýlarýna konu olan hazin bir aþk hikayesi.
****
Zembilfroþ Efsanesi
Efsanenin geçtiði yer Mezopotamya’nýn tarihi ve kültür beþiði, çeþitli uygarlýklara yurtluk yapmýþ, Mervani Devleti’nin baþkenti Farqin yani bugünkü adýyla Silvan dýr.
Zembilfroþ û Xatûn, Zembîlfiroþ Efsanesi de, en az Yusuf ile Züleyha, Mem û Zîn ve Siyabend u Xece kadar bölgede bilinen ve halk þarkýlarýna konu olan hazin bir aþk hikayesi.
Zengin prenses ile fakir gencin sonu hüsranla biten sevdasý. Ancak bu birbirini delice seven Mem û Zîn’in öyküsü deðil. Þirin için daðlarý delip yol açan Ferhat’ýn öyküsü de deðil. Bu sevda Zembîlfýroþ’a karþýlýksýz aþk besleyen Xatûn ve bu aþktan kurtulmak için ölümü seçen Zembîlfýroþ’un efsanesi…
Efsanenin geçtiði yer Mezopotamya’nýn tarihi ve kültür beþiði, çeþitli uygarlýklara yurtluk yapmýþ, Mervani Devleti’nin baþkenti Farqin yani bugünkü adýyla Silvan dýr. Efsaneye göre bir padiþahýn zevk ve sefa içinde büyütülmüþ, çok yakýþýklý bir oðlu varmýþ. Genç prens sýk sýk ava çýkarmýþ. Bu av gezilerinin birinde yol kenarýndaki mezarlarýn birisinden çýkmýþ iskelet ve kafatasý görür.
O zamana kadar ölüm kavramýna yabancý olan genç prens o andan itibaren ölümün gerçekliði yüz yüze gelir. Ölümün zengin, yoksul, genç yaþlý dinlemediðini, dünya malýnýn dünyada kaldýðýný ve bir gün böyle iskelete dönüþeceðini anlar. Prens o andan sonra elini eteðini dünya nimetlerinden çekmeye karar verir ve Allah’a sýðýnýp, onun yolunda yürümeye yemin eder. Sarayý ve yaþadýðý ihtiþamýný geride býrakýp eþi ile birlikte yollara düþer. Diyar diyar gezerek zembîl yapýp satmaya ve hayatýný böyle kazanmaya baþlar. Çocuklarý olur. Sýrtlarýnda çadýrlarý, üzerlerinde yýpranmýþ giysilerinden baþka bir þeyleri yoktur. Genç prens, artýk zembil satarak, geçimini saðlayan Zembîlfýroþ’tur…
Son duraðý olan Farqin’e gelir. Zembil satmak için Farqîn sokaklarýn arþýnlarken Farqin Beyi’nin karýsý Xatûn’un dikkatini çeker. Xatûn, Zembîlfiroþ’a aþýk olmuþtur. Zembil alma bahanesiyle Zembîlfiroþ’u saraya çaðýrýr ve ona olan aþkýný dizelere dökerek anlatýr:
Zembîlfiroþ zembîla tine
Dikan bi dikan di gêrîne
Hiþ li Xatûnê namîne
Serî li zeman di gerîne
Gazi dike ku bibîne
Were ser doþeka mîr e
Li te helal, herama mîr e
Bidime te zulfî harîr e
Çavê min ê xezalan e
Sîngamin wek zozana ne
Bejna min wek rihane
Çiqa bêjî hêjan e
Zembîlfiroþ, zembiller getirir,
Dükkan dükkan gezdirir,
Xatûn’un aklý baþýndan gidiyor,
Aklýyla arýyor zaman yaratmak için,
Sesleniyor ki, onu görmek için
Gel Beyin döþeðinin üstüne,
Beyin haremi sana helaldir,
Güzel zülüflerimden sunayým sana,
Gözlerim ceylanlarýn gözüdür,
Baðrm yaylalar gibidir,
Endamým reyhan gibidir,
Dilediðin gibi güzel ve uygundur,
Ama Zembîlfiroþ evlidir, karýsýný sevmektedir, dünya nimetlerinden vazgeçmiþ bir derviþtir. En önemlisi tövbe etmiþtir. Allah’a kulluk edecektir, haramý yaþamýndan silmiþtir. Zaten bunun için deðil miydi onca malýný, mülkünü, ihtiþamýný býrakýp yollara düþmek?.. Bu yüzden Xatûn’un aþk çaðrýsýna olumsuz yanýt verir. Ve Xatûn’a cevabý hemen oracýkta verir:
Xatûnê ez tobedar im
Delalê ez tobedarim
Zarok birçîne li malin
Ji rebbê jorî nikarim
Xatûn ben tövbekarým
Güzel kadýn ben tövbekarým,
Çocuklar evde açdýr,
Allah adýna yapamam
Zembîlfiroþ, Xatûn’un ilan-ý aþk teklifini reddeder. Farqin beyinin karýsý Xatûn red cevabýný kabul etmez. Ne yapýp edip yakýþýklý Zembîlfiroþ ile birlikte olmaktýr amacý. Xatûn’ýn ýsrarlarý karþýsýnda Zembîlfiroþ çareyi kaçmakta bulur. Xatûn peþini býrakmaz, sora sora Zembîlfiroþ’un kaldýðý çadýrý öðrenir. Xatûn, bir gece çadýrda kalmak için Zembîlfiroþ’un karýsýna yalvarýr. Karþýlýðýnda tüm mal varlýðýný ve mücevherlerini baðýþlayacaðýný anlatýr, sadece bir gece Zembîlfiroþ ile kalmak ister. Xatûn’un bu kadar yoðun ýsrarý üzerine Zembîlfiroþ’un eþi, çocuklarýný da yanýna alarak oradan ayrýlýr. Xatûn, Zembîlfiroþ’un eþinin giysilerini giyer ve yataða girerek Zembîlfiroþ’u beklemeye baþlar. Karanlýk Farqin’e çökerken, Zembîlfiroþ zembillerini sattýktan sonra çadýrýna döner. Xatûn’un yataðýnda olduðundan habersiz, ayný yataða uzanýr. Ancak yataktaki kadýnýn kendi karýsý olmadýðýný, Xatûn’un ayaðýndaki gümüþ halhalin çýkardýðý sesten anlar. Bunu anlar anlamaz, çadýrdan dýþarý çýkar.
Kimilerine göre Zembîlfiroþ, Xatûn’dan kurtulamayacaðýný anlar ve gidip sarayýn burçlarýndan kendini aþaðý atar. Efsanenin baþka bir anlatýmýna göre ise, Zembîlfiroþ bu noktadan sonra çaresiz kalýr ve canýný almasý için Allah’a yalvarýr. Zembîlfiroþ ölünce, peþinde koþan Xatûn’da ayný dilekte bulunur ve ikisi de ölür.
Bu sevda masalýnýn da diðer masallar gibi sonu hazindir… Ayný Mem û Zîn destanýndaki gibi, Xatûn’un Zembîlfiroþ’a olan aþkýnda da ölüm ‘çare’ olmuþtur…
Þarkýlara, öykülere konu olan Zembîlfiroþ ile Xatûn’un aþk hikayesi, bugün sadece olayýn yaþandýðý Diyarbakýr`ýn Silvan ilçesinde deðil, Kürt kültürünün olduðu tüm bölgelerde hala dillerde.”
Murat AKKUÞ
09.04.2020, Iðdýr
Son Güncelleme Tarihi: 10 Nisan 2020 00:06
