1934'DE KADINLARA SEÇME SEÇÝLME HAKKI VERÝLDÝ MÝ?
19 Aralýk 2018 05:09 / 1933 kez okundu!
Her aralýk ayýnda özellikle bazý çevreler sosyal medyada çokça ve övünerek paylaþýmlar yapýyorlar; panel ,söyleþi gibi türlü etkinlikler düzenliyorlar. Kadýnlara 1934’te seçme ve seçilme hakký tanýnmýþ diye. Keþke öyle olsaydý, kim istemez. Ama durum hiç de öyle deðil, sadece bir yanýlsama. Bu arada kadýnlarýn olmadýðý gibi o zamanlar erkeklerin de seçme ve seçilme haklarý yoktu. Yani seçme haklarý vardý da kimi seçtiler, seçilme haklarý oldu da kimler tarafýndan seçildiler?
****
1934’TE KADINLARA SEÇME SEÇÝLME HAKKI VERÝLDÝ MÝ?
Her aralýk ayýnda özellikle bazý çevreler sosyal medyada çokça ve övünerek paylaþýmlar yapýyorlar; panel, söyleþi gibi türlü etkinlikler düzenliyorlar. Kadýnlara 1934’te seçme ve seçilme hakký tanýnmýþ diye. Keþke öyle olsaydý, kim istemez. Ama durum hiç de öyle deðil, sadece bir yanýlsama. Bu arada kadýnlarýn olmadýðý gibi o zamanlar erkeklerin de seçme ve seçilme haklarý yoktu. Yani seçme haklarý vardý da kimi seçtiler, seçilme haklarý oldu da kimler tarafýndan seçildiler?
1946‘ya kadarki seçimler iki dereceli seçimlerdi. Yani bugünkü gibi vatandaþýn bizzat kendisi sandýða gidip istediði partiden vekil seçme hakký ve durumu yoktu. Önce 400 seçmen CHP’li vali ve kaymakamlar tarafýndan (o zamanlar CHP il baþkaný ayný zamanda o ilin valisidir) belirlenen partili kiþilerden ikinci seçmen (müntehibi-i sani) seçiyor. Sonra da bu ikinci seçmenler ilan edilen “seçim” günü CHP Genel Baþkaný tarafýndan belirlenmiþ mebus listesini önlerine konan sandýða atýyorlar. Bir anlamda kendilerine verilen görevi yapýyorlar. Aslýnda ellerine tutuþturulan o listeyi sandýða atsalar da atmasalar da deðiþen bir þey olmayacaktýr. Zira sadece bir tek seçmenin oyuyla da mebus seçmek mümkündür. Sonuçta CHP tarafýndan tayin edilen o isimler mebus olacaklardýr. Yani kiþi listeye yazýlmýþsa milletvekili olmuþ demektir. Öyle olduðu için de daha seçim yapýlmadan milletvekili oldu diye tebrikleri kabul etmek dünyanýn hiçbir yerinde görülmemiþtir. Dolayýsýyla yapýlanlar sadece iþin görüntü boyutuyla alakalý bir durumdur. Düþünebiliyor musunuz buna “seçim” deniyor. Bir kere “seçim” sözcüðünün anlamý birden çok þey arasýndan birini seçmektir. Hani nerde ikinci parti, hangi partiler arasýnda seçim yapýlmýþ veya kime karþý kimi seçmiþler?
Türkiye’nin 1946’ya kadar tek partiyle yönetildiðini, bu döneme de “tek parti dönemi” dendiðini, CHP’nin dýþýnda bir baþka partinin olmadýðýný,(1931’de Atatürk’ün emriyle danýþýklý kurulan ve üç ay sonra da yine Atatürk’ün emriyle kapatýlan Serbest Cumhuriyet Fýrkasý (SCF) olsa bile tek parti durumu sekteye uðramamýþtýr) dolayýsýyla 46’ya kadar yapýlan seçimlerle CHP’nin kendi kendine tek baþýna seçim tiyatrosu oynadýðýný bilmeyen var mý?
Þu durumda 1946’ya kadar yapýlan Seçimlerde CHP’nin tayin ettiði veya atadýðý milletvekili listesini göstermelik uygulamalarla ikinci seçmenlere onaylattýrmasýna “seçim” denebilir mi? Evet denebilir demek için dünyadan,demokrasiden bihaber olmak lazým. Bunun adý olsa olsa mebus atamasýdýr, mebus tayinidir. Dolayýsýyla sözü kadýnlarýn seçilmiþliðine getirecek olursak, burada halk tarafýndan demokratik esaslara göre milletvekili seçilme durumu yok, sadece 1935‘te tayin edilen veya atanan 399 milletvekili listesine 17 kadýnýn dahil edilmesidir.
Gerçekte kadýnlarýn seçme ve seçilmelerinin ilk adýmý 1946 seçimleriyle atýlmýþ ve 1950 seçimlerinden itibaren de günümüzdeki gibi seçme ve seçilme haklarýný kullanabilmiþlerdir. Öyle olduðu içindir ki, “açýk oy kapalý sayým” yöntemiyle yapýlmasýna karþýn (bu da bir komedidir, bu tarz bir hileli seçim dünyada görülmemiþtir, ayrýca o seçimi yapanlar da hala halktan özür dilememiþlerdir) 1946 seçimlerinin ertesinde yapýlan mahalli seçimlerde Mersin’in Aslanköy’ündeki kadýnlarýn “sandýk namusumuzdur” diyerek sabaha kadar sandýðýn baþýnda nöbet tuttular ve bu uðurda hapis yattýlar.
Bütün bunlara raðmen hala “1934’te kadýnlara seçme ve seçilme hakký verilmiþtir” fikrinde ýsrar ediyorsak eðer, o zaman “köylülere ve amelelere de seçme ve seçilme hakký 1931’de verilmiþtir” tezini savunmak mecburiyetinde kalacaðýz. Bu durum çok daha vahimdir.
1927-1931 dönemi milletvekili profili fazlasýyla bürokratik bir görünüm aldýðýndan mevcut durumun halkta rahatsýzlýk yaratacaðý kanýsýna varýlýyor ve ayný zamanda halka sýradan insanlarýn da mebus olabileceði mesajý verebilmek için birkaç köylü ve amelenin mebus olarak tayin edilmesine karar veriliyor.
Burada ilginç bir durum da söz konusudur. Birkaç köylü ve amele milletvekili olacaklardýr, ancak kimdir bunlar, talih kuþu kimin baþýna konacaktýr, haberleri yok. Ve meclise uygun köylü ve amele vekil sipariþi çalýþmalarý hemen baþlýyor.
Konya’da çiftçilikle uðraþan köylü Mustafa Lütfi Eken’in nasýl mebus adayý gösterildiði hikayesini dönemim 2. Ordu komutaný Fahrettin Altay anýlarýnda anlatýyor: Nisan ayýnda Halk Fýrkasý Genel Sekreteri’nden gelen þifreli telgrafla hemen iþe koyuluyor ve Konya’da araþtýrma yapýyor. Köyleri dolaþýyor, köylülerle konuþuyor, ancak bu köylülerin hiçbiri milletvekili olacaðýný bilmiyor. Sonra not aldýðý isimleri eleyerek sayýyý üçe düþürüyor, ardýndan da o üç kiþiden birinde karar kýlýyor ve baþýna talih kuþu konan o köylüye doldurttuðu mebus talep formunu Ankara’ya gönderiyor. Sonra da seçim günü ikinci seçmenlerce sandýða atýlan isimlerle birlikte Konya milletvekili olarak meclise gidiyor.
Þimdi bundan hareketle “1931’de köylüler seçme ve seçilme hakký elde ettiler” mi diyeceðiz? Eðer buna “seçme ve seçilme” diyeceksek kadýnlardan çok daha önce “seçilme hakký” elde eden köylüleri de kutlamak gerekmez mi ve ayný þekilde köylüler için de her nisan ayýnda sosyal medyada paylaþýmlar yapmak, paneller, söyleþiler düzenlemek gerekmez mi?
Ahmet OÐUZ
18.12.2018, Kuþadasý
Son Güncelleme Tarihi: 20 Aralýk 2018 09:01
